Dyrektywy ATEX to akty prawne, które mają na celu ochronę ludzi przed zagrożeniem wybuchem. Skierowane są przede wszystkim do producentów maszyn i pracodawców organizujących miejsca pracy w strefach niebezpiecznych. Sprawdź, jak klasyfikuje się zagrożenia i strefy w normach związanych z ATEX. Poznaj sposoby odczytywania oznaczeń na urządzeniach, a także które sprzęty muszą mieć odpowiednie certyfikaty.

Spis treści:

1. Co oznacza dyrektywa ATEX?
2. Czym jest sprzęt posiadający certyfikat ATEX?
3. Jakie strefy wybuchowe wyróżnia dyrektywa ATEX?
4. Jak odczytywać oznaczenia ATEX na urządzeniach?
5. Jakie jest ryzyko niezastosowania lamp z certyfikatem ATEX w wyznaczonych strefach?

Co oznacza dyrektywa ATEX?

ATEX to dyrektywa Unii Europejskiej związana z bezpieczeństwem pracy. Nazwa pochodzi od francuskiego skrótu „atmosphère explosible”, co oznacza atmosfery wybuchowe. Ma na celu ochronę przed wybuchami w środowiskach zagrożonych tym zjawiskiem. W polskich przepisach odpowiada jej norma PN-EN IEC 60079 (dotyczące atmosfer wybuchowych) oraz PN-EN ISO 80079.

Czego dotyczy ATEX?

Dyrektywa ATEX dotyczy zabezpieczenia ludzi przed skutkami wybuchów w przestrzeniach zagrożonych. Skupia się na:

• zapewnieniu bezpieczeństwa pracy w strefach wybuchowych,
• kontroli urządzeń, których działanie mogłoby doprowadzić do zagrożenia,
• procedurach wprowadzania produktów na rynek, takich jak ocena zgodności i przyznawanie certyfikatów.

Dotyczy też organizacji miejsca pracy w strefach zagrożonych, definiując między innymi:

• podział na strefy Ex w zależności od częstotliwości i czasu występowania atmosfery wybuchowej,
• czynniki wpływające na ocenę zagrożenia wybuchem (współczynniki LEL i UEL),
• konieczność stosowania Dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem (DZPW) i jego zakres,
• stosowanie bezpośrednich środków zabezpieczających (wentylacje, detektory).

Jakie są czynniki zagrożenia określane przez dyrektywę ATEX?

Norma PN-EN 1127-1:2007 definiuje 13 potencjalnych źródeł zapłonu, takich jak:

• gorące powierzchnie (np. nagrzane elementy urządzeń),
• iskry mechaniczne (powstałe przy tarciu czy uderzeniach),
• elektryczne łuki i iskry (z przerw w obwodach elektrycznych),
• wyładowania elektrostatyczne,
• promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne,
• iskry od spawania lub cięcia.

Czym jest sprzęt posiadający certyfikat ATEX?

Sprzęt z certyfikatem ATEX (2014/34/UE) to urządzenie zaprojektowane i przetestowane tak, aby było bezpieczne w miejscach zagrożonych wybuchem. Oznacza to, że spełnia rygorystyczne normy i przepisy unijne, minimalizując ryzyko zapłonu w niebezpiecznych strefach. Przykładami urządzeń są sprzęty zabezpieczające, sterujące lub regulujące, pompy odzysku par czy oprawy przeciwwybuchowe.

Korzyści stosowania certyfikowanych urządzeń:

• zapewnienie bezpieczeństwa w strefach wybuchowych,
• ochrona zdrowia i życia pracowników,
• zgodność z przepisami unijnymi i uniknięcie kar finansowych,
• ograniczenie przestojów i awarii dzięki wyższej niezawodności urządzeń.

Jakie produkty z dyrektywą ATEX możesz kupić na TIM.pl?

W ofercie TIM.pl znajduje się wiele produktów wytworzonych zgodnie z dyrektywą ATEX. Należy do nich między innymi aparatura elektryczna i osprzęt łączeniowy, a także elementy prowadzenia kabli i przewodów. Dużą część oferty stanowią akcesoria oświetleniowe w tym lampy i osłony. Każdy produkt zgodny z normami zawiera skrót ATEX w opisie.

Gdzie montować lampy oznaczone certyfikatem ATEX?

Lampy zgodne z ATEX należy montować w wyznaczonych strefach, gdzie istnieje zagrożenie wybuchem. Najczęściej wykorzystywane są w obiektach związanych z przemysłem petrochemicznym i chemicznym, a także spożywczym czy wydobywczym. Warto zamontować lampy z atestem w lakierniach lub obszarach przechowywania i przeładunku substancji łatwopalnych.

Jakie strefy wybuchowe wyróżnia dyrektywa ATEX?

Dyrektywa ATEX klasyfikuje przestrzenie, w których występuje ryzyko powstania atmosfery wybuchowej. Strefy przyporządkowuje się do różnych grup, biorąc pod uwagę ich źródło oraz ryzyko wystąpienia takiego zjawiska. Określa się ja za pomocą symboli charakterystycznych dla danych zagrożeń.

Czym jest strefa ATEX?

Strefa ATEX jest obszarem, w którym może dojść do samoczynnego stworzenia atmosfery wybuchowej. Do powstania takiej strefy z reguły potrzebne są trzy czynniki, które muszą wystąpić jednocześnie:

• składowane lub stosowane są substancje łatwopalne, czyli paliwa, pył węglowy, a nawet produkty spożywcze, jak mąka czy cukier,
• istnieje zagrożenie zmieszania substancji łatwopalnych z powietrzem,
• występują czynniki inicjujące, które mogą doprowadzić do wybuchu.

Jakie są grupy wybuchowości?

Grupy wybuchowości określają rodzaje substancji łatwopalnych. Opisanie odpowiedniej grupy ma ogromne znaczenie dla wyboru zabezpieczeń stosowanych w danej strefie. Dokumenty ATEX wyróżniają trzy grupy wybuchowości, szeregując czynniki według ich pochodzenia:

• grupa I – obejmuje wybuchowe gazy kopalniane występujące pod ziemią, takie jak metan, gaz kopalniany, Jest stosowana głównie dla górnictwa,
• grupa II – zawiera wszystkie gazy, pary i mgły wybuchowe, takie jak propan czy aceton. Ta grupa dzieli się na trzy poziomy oznaczone symbolami A, B i C od najniższej energii zapłonu do najwyższej (najniebezpieczniejsze),
• grupa III – obejmuje pyły, czyli cząsteczki ciał stałych zawieszone w powietrzu np.: pyły mechaniczne i mąka.

Jakie są strefy wybuchu ATEX?

Dyrektywa ATEX dzieli przestrzenie na strefy w zależności od rodzaju substancji wybuchowych:

• 1. Strefy gazowe:

• strefa 0: ryzyko wybuchu występuje stale (>1000 h/rok),
• strefa 1: ryzyko występuje okresowo (10–1000 h/rok),
• strefa 2: ryzyko występuje sporadycznie ( więcej niż 10 h na rok).

• 2. Strefy pyłowe:

• strefa 20: ryzyko wybuchu występuje stałe,
• strefa 21: ryzyko występuje okresowo,
• strefa 22: ryzyko występuje sporadycznie.

Jaki sprzęt wymaga certyfikacji ATEX?

Certyfikatów ATEX wymagają wszystkie maszyny i urządzenia, które są stosowane w strefie wybuchu. Certyfikację przeprowadza się w odniesieniu do urządzeń elektrycznych i nieelektrycznych, pojazdów i maszyn transportowych, narzędzi, systemów zabezpieczających i ochronnych, a także instalacji rurociągów.

Jak odczytywać oznaczenia ATEX na urządzeniach?

Oznaczenia ATEX znajdują się na urządzeniach i pomagają zidentyfikować ich zastosowanie. Przykład:

• CE – zgodność z normami UE,
• EX – zabezpieczenie przeciwwybuchowe,
• II – grupa wybuchowości,
• T5 – klasa temperaturowa (maks. 100°C).

Prosta interpretacja: Urządzenie oznaczone jako IIA T5 EX może być stosowane w środowisku z gazami o niskiej energii zapłonu, gdzie temperatura urządzenia nie przekracza 100 stopni C.

1. CE – oznaczenie CE, czyli produktu spełniającego normy UE,
2. XXXX – numer identyfikacyjny jednostki udzielającej certyfikatu,
3. EX – oznaczenie zabezpieczenia przeciwwybuchowego,
4. II – grupa wybuchowości,
5. YY – kategoria urządzenia,
6. EX db – rodzaj zabezpieczającej budowy przeciwwybuchowej,
7. IIA – podgrupa wybuchowości,
8. T5 – klasa temperaturowa,
9. Gb – poziom zabezpieczenia urządzenia zgodnie z oznakowaniem EPL.

Jakie jest ryzyko niezastosowania lamp z certyfikatem ATEX w wyznaczonych strefach?

Niestosowanie lamp oraz akcesoriów z certyfikatem ATEX w miejscach zagrożonych wybuchem może prowadzić do:

• poważnych wypadków, takich jak wybuchy,,
• kar finansowych (do 30 000 zł w Polsce),
• odpowiedzialności karnej za narażenie zdrowia pracowników.

Stosownie akcesoriów z certyfikatem ATEX pozwala stworzyć bezpieczne i efektywne stanowisko pracy. By zadbać o zdrowie pracowników i sprawność sprzętu w miejscach niebezpiecznych, warto dobrać urządzenia odpowiadające panującym w nim warunkom.

FAQ - najczęściej zadawane pytania odnośnie ATEX

Czy ATEX jest obowiązkowy?

Tak, dyrektywa ATEX jest obowiązkowa w Unii Europejskiej dla urządzeń i systemów stosowanych w strefach wybuchowych. Pracodawcy muszą zapewnić zgodność miejsc pracy z normami, a producenci – urządzeń. Producenci i dostawcy mogą zostać zmuszone do wycofania niezgodnych produktów, o czym decydują organy nadzoru rynku (np. w Polsce Urząd Dozoru Technicznego, UOKiK). Na pracowników i pracodawców unikających przestrzegania zasad PIP może nałożyć kary grzywny od 1000 do 30000 złotych, a nawet zatrzymać proces produkcji.

Czy ATEX dotyczy zaworów?

Certyfikat ATEX muszą mieć wszystkie zawory ręczne i automatyczne stosowane w strefach zagrożonych wybuchem. Mogą one stanowić zarówno źródło zapłonu, jak i element systemu zabezpieczającego, certyfikowanego obowiązkowo.

Czy manometry muszą być zgodne z normą ATEX?

Manometry stosowane w strefach zagrożonych wybuchem muszą mieć certyfikat potwierdzający wykonanie ich zgodnie z normą ATEX. Dotyczy to zarówno manometrów mechanicznych, jak i wyposażonych w czujniki elektroniczne.

Arkadiusz Mędrzak Specjalista w zakresie budownictwa i odnawialnych źródeł energii. Wiedzę zdobywał na studiach z zakresu budownictwa. Jego styl tworzenia treści jest klarowny i konkretny. Pasjonują go nowoczesne rozwiązania z zakresu smart home. Wolny czas lubi spędzać w ogrodzie, przy dobrej książce czy aktywności fizycznej.