Zatrzymanie awaryjne w maszynach jest jednym z najistotniejszych elementów procesu projektowania maszyny. Funkcja zatrzymania awaryjnego ma za zadanie w jak najszybszy sposób przerwać niebezpieczny proces bez stwarzania zagrożenia dla ludzi i środowiska oraz uszkodzenia samej maszyny. W artykule omówione zostaną aktualne przepisy wraz z ich interpretacją oraz rozwiązania firmy Eaton w tym zakresie.

Najważniejszym dokumentem, patrząc z perspektywy rynku Unii Europejskiej jest Dyrektywa Maszynowa WE2006/42/WE, która opisuje zatrzymanie awaryjne w punkcie 1.2.4.3:

„Maszyna musi być wyposażona w co najmniej jedno urządzenie do zatrzymywania awaryjnego, umożliwiające zapobieżenie istniejącemu lub zagrażającemu niebezpieczeństwu. Stosuje się następujące wyjątki:

• maszyny, w których urządzenie do zatrzymywania awaryjnego nie obniżyłoby ryzyka, ponieważ albo nie skróciłoby czasu zatrzymania albo nie umożliwiłoby podjęcia szczególnych środków, niezbędnych do przeciwdziałania ryzyku,

• maszyny przenośne trzymane w ręku lub prowadzone ręcznie.

(…)
do zatrzymywania awaryjnego po wydaniu polecenia zatrzymania, polecenie to musi zostać podtrzymane przez zablokowanie urządzenia do zatrzymywania awaryjnego aż do momentu, w którym zablokowanie to zostanie w sposób zamierzony zniesione; urządzenia nie można zablokować bez wydania polecenia zatrzymania; odblokowanie urządzenia może nastąpić wyłącznie przez dokonanie odpowiedniej czynności, przy czym odblokowanie to nie może ponownie uruchomić maszyny, a powinno jedynie umożliwiać jej ponowne uruchomienie.

Funkcja zatrzymania awaryjnego musi być dostępna i gotowa do użycia przez cały czas, bez względu na tryb pracy w taki sposób, aby elementy sterownicze zatrzymujące, w tym urządzenia do zatrzymywania awaryjnego, mogły zatrzymać nie tylko samą maszynę, ale i wszystkie powiązane z nią urządzenia, jeżeli dalsze działanie tych urządzeń może być niebezpieczne.”

Polskimi przepisami, które powołują postanowienia ww. Dyrektywy Maszynowej jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. Nr 199, poz. 1228) w § 24 ust. 1:

„Maszyna powinna być wyposażona w co najmniej jedno urządzenie do zatrzymywania awaryjnego, umożliwiające wyeliminowanie zaistniałego niebezpieczeństwa lub zapobieżenie jego wystąpieniu.”

Od stosowania powyższego przepisu (§ 24 ust. 1) rozporządzenie dopuszcza wyjątki, które mają zastosowanie w przypadku:
• maszyn, w których urządzenie do zatrzymywania awaryjnego nie obniży ryzyka ze względu na brak możliwości skrócenia czasu zatrzymania lub brak możliwości podjęcia szczególnych środków niezbędnych do przeciwdziałania ryzyku,
• maszyn przenośnych, trzymanych w ręku i prowadzonych ręcznie.

Zgodnie z powyższym, urządzenia do zatrzymania awaryjnego są wymagane w każdej maszynie, z wyjątkiem tych, w których takie urządzenie nie powoduje żadnej korzyści w postaci obniżenia ryzyka zagrożenia, czy też skrócenia czasu jej zatrzymania oraz w przypadku maszyn przenośnych, trzymanych w ręku i prowadzonych ręcznie.

Polskie rozporządzenie zawiera również kilka bardzo ważnych zagadnień:
• odblokowanie urządzenia nie może ponownie uruchomić maszyny, a powinno jedynie umożliwić jej ponowne uruchomienie - np. powinien być wymagany sygnał resetu,
• gotowość urządzenia do uruchomienia powinna być zachowana przez cały czas bez względu na tryb pracy maszyny,
• jeśli niebezpieczeństwo może wystąpić pomimo uruchomienia zatrzymania awaryjnego należy także zablokować pozostałe urządzenia, które mogą stwarzać niebezpieczeństwo, czyli np. cały zespół maszyn.

Zgodnie z § 24 ust. 3 ww. rozporządzenia, urządzenie do zatrzymywania awaryjnego powinno:
• mieć wyraźnie rozpoznawalne i widoczne oraz szybko dostępne urządzenia sterujące,
• możliwie jak najszybciej zatrzymać niebezpieczny proces, bez stwarzania dodatkowego ryzyka,
• w koniecznych przypadkach inicjować lub umożliwiać zainicjowanie pewnych ruchów zabezpieczających.

W praktyce urządzeniami zatrzymania awaryjnego mogą być kurtyny świetlne, wyłączniki linkowe lub przyciski zatrzymania awaryjnego, w produkcji których specjalizuje się firma Eaton. Urządzenia te muszą spełniać wszystkie wymagania normy PN-EN ISO 13850:2016 dotyczącej projektowania urządzeń zatrzymania awaryjnego oraz normy PN-EN 60947-5-5 odnośnie aparatury sterowniczej zatrzymania awaryjnego z funkcją blokady mechanicznej, np.
• przyciski muszą być wyraźnie rozpoznawalne i widoczne, dlatego charakteryzują się czerwoną barwą na żółtym tle,
• przyciski odblokowywane przez przekręcenie, które posiadają strzałki graficzne pokazujące przekręcenie muszą być w bardzo bliskim kolorze do grzybka, aby nie sugerowały kierunku ruchu uruchamiania,
• uruchomienie przycisku musi nastąpić zawsze poprzez naciśnięcie,
•żółte tło musi być albo zintegrowane w przycisku albo jako osobna tabliczka pod czerwonym przyciskiem. Wyjątkiem jest zastosowanie symbolu z normy IEC 60417-5638, które oznacza zatrzymanie awaryjne,
• aktualna norma PN-EN ISO 13850:2016-03 nie zaleca znakowania tekstem ani symbolami zarówno elementu sterowniczego, jak i jego tła. W praktyce częściej spotyka się opisane tło za pomocą tekstów, np. EMERGENCY STOP, niż opisany element sterowniczy,
• przycisków ze stacyjką, które są odblokowywane przez kluczyk, nie zaleca się wg powyższej normy używać w przypadku rozwiązań, w których może istnieć konieczność szybkiego odblokowanie przycisku w przypadku ryzyka wystąpienia urazu człowieka. Instrukcja maszyny powinna wyraźnie zawierać opis używania kluczyka w sposób prawidłowy i zakaz pozostawienia go w stacyjce.

• gabarytów urządzeń zatrzymania awaryjnego:

Autor: Krystian Czerkas Product Manager, Eaton